W Narodowym Dniu Pamięci Żołnierzy Wyklętych 1 marca w Radzyniu Podlaskim odbyło się uroczyste przekazanie przez Miasto Radzyńskiemu Ośrodkowi Kultury budynku dawnego aresztu Gestapo (1939-44) i Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego (1944-56) oraz powołanie w obiekcie Izby Pamięci "Warszawska 5a". Stosowne dokumenty podpisali Burmistrz Miasta Radzyń Jerzy Rębek oraz Dyrektor ROK Robert Mazurek.

Wydarzenie odbyło się w sali widowiskowo-kinowej ROK, po projekcji filmu „Historia Roja”, w obecności dyrektorów, nauczycieli i młodzieży szkół ponadpodstawowych z I LO oraz ZSP oraz uczestników Powiatowego Konkursu Historycznego „Armia Krajowa w walce o niepodległość Polski”.

Schowany między blokami osiedla Bulwary budynek przy ul. Warszawskiej 5a jest niemym świadkiem martyrologii Polaków w okresie II wojny światowej oraz w latach komunizmu i wyjątkowym obiektem w skali regionu, ponieważ w znajdujących się w piwnicy celach więziennych zachowały się oryginalne drzwi z judaszami, a na ścianach cel - inskrypcje więzionych tu polskich patriotów z Armii Krajowej, Narodowych Sił Zbrojnych oraz Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość.

Historyczne wydarzenie dla społeczności ziemi radzyńskiej

Burmistrz Jerzy Rębek podkreślił, że to bardzo ważna chwila dla społeczności miasta i ziemi radzyńskiej. Odbywa się w kontekście trudnej sytuacji międzynarodowej – tego, co dzieje się za naszą wschodnią granicą. – Otwarcie Izby Pamięci „Warszawska 5a” ma dziś szczególna wymowę. To jest miejsce kaźni narodu polskiego. Trudno sobie wyobrazić, co przeżywali ludzie tam uwięzieni i katowani – najpierw przez niemieckie Gestapo, potem przez sowieckich okupantów, ale też katów wywodzących się z narodu polskiego, a zadającym swoim braciom cierpienie i śmierć. To miejsce przybliży nam historię, ale będzie także ostrzeżeniem przed jej powtórką.
Burmistrz dziękował uczestnikom spotkania: uczniom, nauczycielom, dyrekcji szkół oraz organizatorom – pracownikom Radzyńskiego Ośrodka Kultury. Zwrócił uwagę, że młodzież uczestniczy w spotkaniu z wielkim skupieniem i powagą. Przekazując podpisany dokument na ręce dyrektora ROK powiedział: – Czyńcie to dobro, jakim jest ukazywanie prawdziwej historii naszego narodu, ku przestrodze, byśmy mogli cieszyć się z wolności, która może nie być nam dana na zawsze. Jednak gdy będziemy jednością, to – jak pokazują nam Ukraińcy – możemy odeprzeć najgorszy atak wroga.
Następnie Dyrektor Radzyńskiego Ośrodka Kultury Robert Mazurek podpisał zarządzenie w sprawie powołania Izby Pamięci „Warszawska 5a”, działającej w strukturze organizacyjnej ROK. Treść dokumentu odczytała prowadząca spotkanie Aldona Sadowska.

Zwieńczenie kilkuletnich wysiłków

Także Robert Mazurek zaznaczył, że przejęcie budynku przez ROK i powołanie w nim Izby Pamięci to moment historyczny. Przypomniał, że przez wiele lat nie można było nawet mówić o tym miejscu – ludzie się tego bali. Kilkanaście lat temu jako pierwszy opinię publiczną zapoznał z tematem Dariusz Magier, który opracował temat w kontekście naukowym, historycznym.
Konkretne działania mające na celu stworzenie w budynku izby pamięci rozpoczęły się po wyborach samorządowych z roku 2014, gdy burmistrzem został Jerzy Rębek. – Ruszyła wówczas lawina zdarzeń, która doprowadziła do dnia dzisiejszego – podkreślił Robert Mazurek. Pierwszym zadaniem było przeniesienie do mieszkań zastępczych lokatorów, którzy zajmowali lokale w istniejącym tu budynku socjalnym. Dopiero wówczas mogły ruszyć remonty obiektu, umożliwiające zachowanie cennych inskrypcji na ścianach cel w piwnicy, gdzie więzieni byli polscy patrioci z AK, NSZ oraz WiN. Remonty zostały przeprowadzone dzięki kwotom zapisanym w budżecie Miasta oraz środkom przekazanym przez fundacje Senatora RP Grzegorza Biereckiego.
Jednocześnie ROK podjął szereg działań mających na celu szerzenie wiedzy o tym miejscu. W 2018 roku po raz pierwszy została udostępniona do zwiedzania cela nr 6 w ramach Nocy Muzeów. Zmieniono tablice na budynku zawierające zafałszowane informacje o tym miejscu. ROK jest koordynatorem i głównym organizatorem Obchodów Narodowego Dnia Żołnierzy Wyklętych, w ramach których odbywają się wystawy tematyczne, lekcje edukacyjne, apele poległych, wydaje się kolejne publikacje. W październiku 2021 roku na wschodniej ścianie budynku powstał mural patriotyczny.
Dyrektor ROK zaprezentował tablicę, która zawiśnie przy drzwiach wejściowych do Izby Pamięci „Warszawska 5a”. Zawiera ona logo, informacje dotyczące zwiedzania. Będzie ono bezpłatne, ale możliwe po telefonicznym zgłoszeniu na podane na tablicy numery. Oprowadzać będą pracownicy ROK.
Robert Mazurek poinformował również o podjętych działaniach mających na celu wpisanie Izby Pamięci do rejestru muzeów Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, nawiązaniu kontaktu z Instytutem Pamięci Narodowej, który objął działania patronatem merytorycznym, współpracy z Izbą Pamięci „Strzelecka 8”. Jest to obiekt bliźniaczy w Warszawie, gdzie już powstała placówka muzealna. Dziękował Burmistrzowi za przychylność wobec inicjatyw i działań ROK oraz Staroście Radzyńskiemu za pomoc.

Obiekt będzie służył żywym lekcjom historii

Uczestniczący w obchodach Starosta Radzyński Szczepan Niebrzegowski przywołał niedawno obchodzoną 80. rocznicę powstania Armii Krajowej. – Cisza, skupiona uwaga na widowni jest dowodem, jak ogromne wrażenie wywołują dziejące się nie tak daleko od nas wydarzenia na Ukrainie. Potomkowie ludzi, którzy mordowali naszych patriotów, dziś mordują kobiety i dzieci. By zrozumieć wydarzenia aktualne, trzeba znać historię. Ten obiekt będzie temu służył, dlatego gratuluję Burmistrzowi i Dyrektorowi ROK za zajęcie się tym budynkiem, za pomysł utworzenia tu muzeum, co da szanse na odbywanie tu żywych lekcji historii.