powstanie mogiłaPowstanie Styczniowe – narodowy zryw wolnościowy z 1863 r. jest dla Radzynia Podlaskiego ważnym wydarzeniem. Świadczą o tym zarówno historyczne pamiątki – mogiła powstańców przy ul. Powstańców Styczniowych, groby uczestników Powstania Styczniowego na cmentarzu parafialnym, krzyż z kaplicy Pana Jezusa w kościele Świętej Trójcy, przy którym idący do powstania składali przysięgę, ale także upamiętnienia: imię Bohaterów Powstania Styczniowego nadane Szkole Podstawowej nr 1, nazwy ulic: Powstania Styczniowego, Powstańców Styczniowych, Bronisława Deskura, Romualda Traugutta, Karola Krysińskiego.

W noc wybuchu Powstania Styczniowego z 22 na 23 stycznia 1863 roku stoczono bitwy w 33 miejscowościach, w tym w Radzyniu Podlaskim. Nasze miasto znalazło się wśród ważnych miejscowości, objętych planem działania podlaskiej organizacji narodowej, opracowanym 5 stycznia 1863 r. w Warszawie. Plan ten zakładał opanowanie traktu brzeskiego i ważniejszych miast leżących w jego pobliżu w celu zdezorganizowania komunikacji między Warszawą a Cesarstwem Rosyjskim i zatrzymania przerzutu wojsk rosyjskich w granice Królestwa Polskiego. W planie było opanowanie Radzynia, Międzyrzeca, Parczewa, Włodawy, Kocka, Kodnia.
Radzyń był miastem niewielkim, ale miał rangę powiatu, tu mieściły się władze administracyjne, sądowe i wojskowe. W powiecie radzyńskim w sumie stacjonowało ponad 2000 żołnierzy i 24 działa. W samym Radzyniu stacjonował sztab 5 brygady artylerii polowej z dowódcą - gen. Kannabichem, 3. gwintowana bateria artylerii z 8 działami, 2. dywizja artylerii z dowódcą ppłk. Mejbaumem, 3. kompania 5. batalionu strzeleckiego oraz sotnia kozaków.
Do ataków na Międzyrzec, Parczew i Włodawę w ogóle nie doszło. Naczelnikiem powstania w powiecie radzyńskim był Bronisław Deskur, właściciel majątku Horostyta, odpowiedzialny także za atak na Radzyń. W samym Radzyniu mieszczan do walki przygotowywał M. Pyrkosz.
Punkt zborny dla oddziałów mających atakować Radzyń wyznaczono na skrzyżowaniu traktu: Wohyń- Parczew-Radzyń. Tu późnym wieczorem 22 stycznia miały przybyć grupy powstańców i stąd ruszyć do ataku na Radzyń.

Przebieg tej historycznej nocy styczniowej opisał Józef Piłsudski. Opowiadanie "Atak na Radzyń"znalazło się w szkolnym podręczniku dla klasy 4. szkoły powszechnej pt. "W służbie Ojczyzny", a zostało oparte na wspomnieniach Bronisłąwa Deskura - naczelnika Powstania Styczniowego w powiecie radzyńskim.